Blaenpennal

Yr Au Ryfel Byd
Atgofion
Gwynfor Jones

Yn ystod yr Au Ryfel Byd lladdwyd dros 7,000 o blant dan 16 oed mewn trefi a dinasoedd ledled Prydain. 

o ganlyniad, er mwyn diogelwch, cafodd erail eu hanfon o’r dinasoedd i rannau diogel o’r wiad. Mabwysiadwyd ilawer ohonynt gan deuluoedd y Mynydd Bach. Yn lie strydoedd culion y dinasoedd, daethant yn gyfarwydd a byd gwahanol, agored, yn ilawn ffermydd lie câi bwyd ci dyfu. Roedd y plant yn cymryd rhan o’r dechrau yn yr ymgyrchoedd rhyfei, e.e. ‘Dig for Victory’. Tystia’r ffotograffau eu bod yn cad magwraeth dda. Doedd dim rhyfedd hod amryw o’r plant yn gyndyn i ddychwelyd at eu teuluoedd ar ddiwedd y rhyfel. Roeddent yn hapus gyda’u rhieni maeth, a gaiwent hwy yn ‘Uncle’ ac ‘Auntie’.
Bu faciwi o Lerpwl, Agnes Gray, yn byw gyda ni yn Aeron View, Blaenpennal, a dysgodd siarad Cymraeg yn rhugi cyn dychwelyd i’w chartrefwedi pedair blynedd yn em cwmni.
Bu byddin yr Unol Daieithiau yn ymarfer yn ardal Trefenter ac roedd tanciau a gynnau ganddynt. Oherwydd hod yr heolydd yn gul (lied ceffyl a chart yn unig), gwnaeth y tanciau dipyn o ddifrod trwy ddymchwel rhai o’r cloddiau. Yn ôl Idris Morgan, Bandilyn, daeth y milwyr Americanaidd a melysion o bob math (daw’r cwestiwn “Any gum, chum?” i’r cof).
Dangoswyd ffilmiau o bob math yn ystod y rhyfel a galiuogodd hyn i’r oedolion a’r plant gael dihangfa o